Thế hệ Z Nhật “đuổi hình, bắt chữ” với thơ tanka
Hơn 1.000 năm trước (thời Nara) người Nhật đã bắt đầu biết làm thơ và ghi chép lại. Những tác phẩm thơ uta (歌 ca) của người Nhật gọi chung là waka (和歌 Hoà ca), phân biệt với kiểu thơ cổ viết bằng chữ Hán gọi là kanshi (漢詩 Hán thi) có nguồn gốc từ Trung Hoa đại lục.
Thế giới waka gồm nhiều thể loại song chỉ có tanka (短歌 đoản ca) là đại diện lâu đời nhất còn lưu truyền phổ biến đến thời hiện đại. Ngày nay, khi nhắc đến waka, phần lớn người Nhật sẽ liên tưởng đến thể tanka và ngược lại.
Tanka
Mỗi bài tanka gồm 31 tiếng, chia thành 5 câu với số lượng chữ ở mỗi câu lần lượt là 5 – 7 – 5 – 7 – 7.
Khoan hẵng đi sâu vào tìm hiểu hình ảnh, ngữ nghĩa trong tanka, chúng ta hãy bắt đầu bằng việc lắng nghe và cảm nhận âm điệu của thể thơ này…
Nhẹ nhàng, êm dịu là cách hình dung phù hợp nhất để miêu tả cảm giác mà tanka mang lại cho người nghe. Vượt qua rào cản ngôn ngữ, nếu có dịp tiếp cận cả thơ tanka cổ điển lẫn hiện đại, bạn sẽ nhận ra dù ở thời đại nào đi nữa âm điệu của thơ vẫn luôn chạm đến tim ta bằng một nét đẹp trang nhã.
Ngoài việc tuân thủ số từ và cấu trúc, người sáng tác tanka hoàn toàn tự do về chủ đề và cách gieo vần.
Ngay từ khi xuất hiện, sáng tác và ngâm thơ tanka đã trở thành thú vui của mọi tầng lớp, cũng như không phân biệt nam nữ. Dưới thời Heian, giới quý tộc Nhật đã khởi xướng lễ hội thơ Kyokusui no En (曲水の宴). Hoạt động này vẫn còn được duy trì đến tận ngày nay.
Sau đây là một tác phẩm tanka của Kinotsurayuki (紀貫之), một nhà thơ nổi tiếng thời Heian, trong tập Kokin Wakashu (古今和歌集 Cổ kim Hoà ca tập)
Tiếp đến là tác phẩm của nhà thơ đương đại Machitawara (俵萬智) sinh năm 1982, in trong tập Sarada Kinenbi (サラダ記念日).
Sự độc đáo của thơ tanka nằm ở chỗ chỉ với vỏn vẹn 31 chữ trong 5 câu tác giả có thể gợi mở ở người đọc nhiều liên tưởng, đưa cái tôi trữ tình lan tỏa nhẹ nhàng mà sâu lắng. Số lượng từ giới hạn cũng làm nổi bật cái tài của thi sĩ trong việc chọn lựa câu từ giàu hình ảnh và đầy tinh tế.
Thế hệ Z Nhật với tanka
Trong thời đại ngày càng nhiều giá trị văn hoá quốc tế du nhập, tưởng chừng những giá trị truyền thống từ ngàn xưa khó lòng níu chân người trẻ Nhật. Nhưng thật bất ngờ là chính thế hệ Z của xứ sở mặt trời mọc đang dẫn đầu trào lưu hiện đại về dòng thơ này, tạo thành hiện tượng bùng nổ tanka (短歌ブーム).
Dấu ấn của cuộc bùng nổ tanka gen Z Nhật Bản thể hiện trong những bài đăng, những hashtag đặc biệt đang tràn ngập khắp các mạng xã hội phổ biến như Twitter, Instagram, v.v..
Vậy điều gì đã tạo nên mối kết nối vượt hơn 1.000 năm giữa thơ tanka và thế hệ Z Nhật Bản?
Trong khoảng thời gian phải hạn chế ra ngoài vì ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, người Nhật đặc biệt là giới trẻ Nhật đã tích cực dùng mạng xã hội để kết nối với người thân và bạn bè.
Những người sử dụng Twitter đôi khi gặp cảnh tâm trạng tràn trề mà số chữ của một bài đăng lại có giới hạn. Thế nên họ bắt đầu để ý đến tanka với ưu điểm ngắn gọn và súc tích. Sự tình cờ này khiến người trẻ thêm phần thích thú, sẵn sàng dấn thân vào cuộc chơi đuổi hình bắt chữ với thơ tanka.
Qua việc lựa chọn và trau chuốt từ ngữ giàu hình ảnh, thơ tanka có thể khơi gợi nơi người đọc nhiều liên tưởng khác nhau.
Thế hệ Z Nhật Bản rất thích sáng tác và chia sẻ thơ tanka trên mạng xã hội vì họ có thể tạo ra nhiều cuộc thảo luận sôi nổi về ngữ nghĩa trong 31 tiếng. Điều này cũng phù hợp với đặc điểm của người trẻ là cởi mở và đề cao bản sắc cá nhân.
Việc sáng tác thơ tanka vốn không hề xa lạ với người Nhật vì ngay từ cấp tiểu học, học sinh đều đã được làm quen và thử sức với thể thơ cổ này trong giờ quốc văn.
Nhiều bố mẹ Nhật cũng áp dụng engo (縁語), vốn là một biện pháp nghệ thuật trong sáng tác thơ tanka, để nuôi dưỡng năng lực ngôn từ cho con trẻ.
Có thể nói thế hệ Z Nhật đã được làm quen với tanka từ khi còn rất nhỏ, các bạn nhỉ?
Tanka là thể thơ tự do về chủ đề nên người viết có thể thoải mái thể hiện góc nhìn riêng về mọi mặt của cuộc sống.
Bên cạnh lối dựa vào hình ảnh, phong cảnh thiên nhiên như tanka truyền thống, tanka hiện đại còn có thể dựa vào hình ảnh những… món ăn như bài dưới đây:
Không dừng lại ở câu chữ trên mạng, trào lưu tanka còn được lan rộng với nhiều hoạt động thú vị.
Đầu tiên phải kể đến cuộc thi アイドル歌会 (Hội thơ Thần tượng) mà trong đó người hâm mộ cùng các thần tượng của mình sáng tác và ngâm thơ tanka.
Ngoài ra còn có hẳn một chương trình triển lãm thơ tanka từ 21/7/2021 đến 10/1/2022 tại Kadokawa Musashino Museum, tỉnh Saitama, thu hút đông đảo bạn trẻ tới tham quan.
Tất cả những bài thơ tại đây đều thuộc về tác giả Machitawara, một nhà thơ Nhật Bản nổi tiếng hiện nay.
Bạn nhất định sẽ bất ngờ khi biết các bạn trẻ Nhật còn thực hiện một đoạn phim ngắn lấy cảm hứng từ những bài tanka. Thay cho các câu thoại đối đáp, nỗi lòng nhân vật nay được gói trọn trong 5 dòng thơ đầy cảm xúc.
Muôn màu, muôn vẻ tanka thế hệ Z Nhật Bản
Hãy thử kết nối với trào lưu 短歌ブーム bằng những hashtag dưới đây bạn nhé!
Bạn cũng có thể theo dõi nhiều bài tanka cùng minh họa thú vị tại hai địa chỉ sau:
