Nibutani – nghệ thuật thủ công truyền thống Hokkaido bắt nguồn từ văn hoá Ainu
Người Ainu được xem là những người bản địa đầu tiên của Nhật Bản, hiện sống tập trung tại đảo Hokkaido. Xung quanh người Ainu vẫn còn nhiều điều bí ẩn bởi họ hoàn toàn khác biệt so với phần còn lại của Nhật, từ đặc điểm thể chất đến văn hoá và ngôn ngữ.
Trải qua hàng trăm năm lịch sử, tuy không có chữ viết, các giá trị văn hóa Ainu vẫn được trao truyền qua những bài hát ru, qua nếp sống và đặc biệt là những sản phẩm thủ công truyền thống như Nibutani Ita (二風谷イタ) và Nibutani Attus (二風谷アットゥㇱ).
Vùng đất Nibutani và các nghề thủ công truyền thống của người Ainu
Cuộc sống của người Ainu cổ đại phụ thuộc vào hoạt động săn bắt và hái lượm. Có lẽ vì vậy mà vùng Nibutani bên trong thị trấn Biratori, nơi có cánh rừng rậm bao bọc dòng sông thiêng Saru đã trở thành ngôi nhà lớn qua hàng trăm năm của bộ tộc.
Hiện nay Nibutani là nơi tập trung nhiều người Ainu nhất tại Hokkaido và nằm cách sân bay Shinchitose khoảng 1 giờ đồng hồ di chuyển bằng ô tô.
Tại đây, các nghề thủ công truyền thống của người Ainu đã lần lượt được ra đời và phát triển. Do đó các sản phẩm có tên gọi đi liền với địa danh này như khay gỗ Nibutani và vải vỏ cây Nibutani.
Năm 2013, Nibutani Ita và Nibutani Attus đã trở thành hai sản phẩm thủ công truyền thống đầu tiên tại vùng Hokkaido được nhà nước công nhận.
Điều này không chỉ mang đến sự tự hào mà còn cả sức mạnh để cổ vũ cho các lớp hậu duệ trên con đường bảo tồn và phát triển các nét đẹp văn hoá truyền thống Ainu.
Đặc biệt, khi nói về các sản phẩm thủ công như khay Nibutani và vải Nibutani, giá trị của chúng không chỉ nằm ở nét tinh xảo được phô diễn bên ngoài mà còn ở cách người Ainu ứng xử với tự nhiên trong suốt quá trình chế tác.
Người Ainu tin rằng mọi sự vật, sự việc tồn tại xung quanh con người đều mang linh hồn và là hiện thân của các kamuy hay các vị thần (tín ngưỡng vạn vật hữu linh). Chính vì vậy đối với người bạn lớn như thiên nhiên, họ luôn giảng dạy con cháu cần tôn trọng, học hỏi và hòa hợp cùng thiên nhiên. (Tìm hiểu về người Ainu và văn hoá Ainu qua video | WAppuri)
Khay gỗ Nibutani
Trong tiếng Ainu, ita dùng để chỉ chung các loại khay. Về chất liệu, Nibutani ita thường được làm từ gỗ cây hồ đào, cây katsura hoặc bồ đề Nhật.
Nhìn qua những sản phẩm hoàn thiện bạn sẽ thấy các khay gỗ đều được giữ lại màu sắc tự nhiên, không phủ sơn hay dầu bóng. Với những đường vân gỗ đẹp mắt kết hợp cùng hoạ tiết truyền thống, Nibutani ita khoác lên mình vẻ ngoài độc lạ đầy thu hút.
Người Ainu tin rằng các đường nét vốn có của gỗ tự nhiên đều do thần linh tạo ra nên khi chế tác sẽ cố gắng để giữ nguyên vẹn như một cách thể hiện sự kính trọng đến các đấng tối cao.
Riêng về hoạ tiết trang trí truyền thống, bạn có thể bắt gặp ở hầu hết các sản phẩm thủ công của bộ tộc. Việc trang trí chúng lên đồ dùng, trang phục được cho rằng có khả năng trừ tà và xua đuổi ma quỷ.
Các kiểu trang trí cơ bản gồm: xoắn ốc, khắc kim cương, gai nhọn và khắc vẩy cá.
Tuy số lượng kiểu có hạn, các sản phẩm Nibutani Ita không vì thế mà thiếu sự đa dạng. Thử quan sát một loạt các khay gỗ, bạn sẽ nhận ra mỗi sản phẩm là một tác phẩm độc nhất, không hề có sự trùng lặp trong thiết kế.
Trong quá trình kiếm sống bằng việc săn bắn, các thế hệ người Ainu dần tích lũy và hoàn thiện nhiều kỹ năng đi rừng, đặc biệt là khả năng dùng dao chuyên nghiệp. Dao đi săn có tên gọi là makiri (マキリ), đây cũng là vật dụng duy nhất mà người thợ Ainu cần để thực hiện toàn bộ công đoạn chế tác khay gỗ.
So với kỹ thuật chế tác chỉ với một con dao mariki như trước đây, hiện các nghệ nhân đã có thêm nhiều dụng cụ mới, phù hợp với kiểu thiết kế của từng người. Cùng xem qua toàn bộ quá trình ở video bên dưới bạn nhé!
Vải vỏ cây Nibutani
Để chống chọi với thời tiết khắc nghiệt của vùng Hokkaido lạnh nhất Nhật Bản, người Ainu đã tận dụng nguyên liệu có sẵn trong tự nhiên là cây ohyou (オヒョウ) để dệt vải may đồ.
Về sau loại vải này được biết đến với tên gọi Nibutani attus, tức là vải vỏ cây Nibutani.
Nhìn qua có vẻ khá thô và xơ, nhưng một khi trực tiếp cầm trên tay, bạn sẽ bất ngờ với độ mềm mại và mát mẻ của vải vỏ cây Nibutani.
Khi lột bỏ lớp vỏ ngoài xù xì của cây ohyou, ta sẽ thu được những lớp vỏ có phần nhẵn mịn và sáng màu. Đây cũng chính là hình dạng ban đầu của những sợi chỉ dệt nên Nibutani attus.
Tháng sáu hằng năm khi Hokkaido vừa bước vào mùa mưa là thời điểm thích hợp để người Ainu lên rừng kiếm nguyên liệu dệt vải.
Trước mỗi lần đốn cây, người Ainu đều thực hiện nghi thức cầu nguyện thần linh để bày tỏ sự cảm ơn đối với món quà quý báu mà thiên nhiên đã ban tặng.
Người Ainu còn sử dụng các loại hoa dại của vùng để nhuộm nên những dải màu rực rỡ, giúp trang phục từ vỏ cây thêm phần bắt mắt.
Cho đến tận hôm nay, tại vùng Nibutani các nghệ nhân dệt vải vỏ cây vẫn đang âm thầm bên khung cửi cùng các vật dụng và kỹ thuật thực hiện đã hơn 100 năm tuổi.
Cùng theo dõi toàn bộ quá trình biến hoá của lớp vỏ cây thô ráp thành sợi chỉ mềm mại dệt nên Nibutani attus ở video dưới bạn nhé.
Hiện tại, dòng sản phẩm thân thiện với tự nhiên này không chỉ được dùng riêng cho trang phục bộ tộc Ainu mà còn được nhiều người Nhật yêu thích chọn làm đai obi của kimono hay đồ trang sức, phụ kiện thời thượng.
Gợi ý các điểm tham quan và tìm hiểu nghề thủ công truyền thống người Ainu
Hy vọng các địa điểm bên dưới có thể trở thành cầu nối đưa bạn đến gần hơn với hai nghề thủ công truyền thống được giới thiệu hôm nay và hơn hết là nền văn hoá Ainu mang đậm bản sắc địa phương.
Bảo tàng lịch sử sông Saru (沙流川歴史館)
| Trang chủ | http://www.town.biratori.hokkaido.jp/kankou/bunka/bunka9/ |
| Điện thoại | (01457)2-4085 |
| Địa chỉ | 227-2 Nibutani, Biratori, quận Saru Hokkaido |
| Thời gian hoạt động | 09:00 – 16:30 Nghỉ thứ bảy, Chủ Nhật, ngày lễ, Tết |
| Vé tham quan | miễn phí |
Bảo tàng Văn hoá Biratori Nibutani Ainu
| Website | http://town.biratori.hokkaido.jp |
| Điện thoại | 01457-2-2892 |
| Địa chỉ | 55, Nibutani, Biratori, quận Saru, Hokkaido |
| Thời gian hoạt động | 09:00 – 16:30 Nghỉ thứ hai hằng tuần và 16/12 đến 15/1 ; ngày 16/11 đến 15/; ngày 16/1 đến 15/4 |
| Vé tham quan | người lớn 400 JPY, học sinh tiểu học, trung học 150 |