Nghệ thuật giấy hoa văn Ise katagami (tỉnh Mie)
Bên cạnh những tác phẩm được tạo ra từ các đường gấp tỉ mỉ và kỳ công như origami, nền nghệ thuật truyền thống Nhật Bản còn sở hữu một kỹ thuật tạo hình giấy đầy mê hoặc khác là Ise katagami.
Nghệ thuật giấy hoa văn Ise katagami được coi là biểu tượng vượt thời gian cho tinh thần và cốt cách con người Nhật.
Giấy hoa văn Ise katagami
Giấy hoa văn Ise katagami (伊勢型紙) được sáng tạo bằng những nét khắc thủ công và là di sản phi vật thể hơn 1.000 năm tuổi của Nhật Bản.
Cách gọi katagami vốn chỉ chung các loại khuôn giấy dùng để in hoạ tiết lên vải tại xứ sở Phù Tang.
Từ khi xuất hiện, nghề làm giấy katagami chủ yếu phát triển tại vùng đất Ise (nay được gọi là Shirako thuộc thành phố Shizuka, tỉnh Mie) Đây là lý do di sản nghệ thuật này được biết đến nhiều nhất với tên gọi Ise katagami.
Kỹ thuật khắc giấy hoa văn Ise katagami dần phổ biến khắp Nhật Bản và chạm tới giai đoạn phát triển khai hoa dưới thời Edo (1600 – 1867). Hơn hết, các loại hoa văn này đóng vai trò quan trọng trong lịch sử phát triển của các trang phục truyền thống như kimono hay yukata.
Ngày nay, không chỉ là một phần của kỹ thuật nhuộm và in truyền thống, các tác phẩm Ise katagami còn được sử dụng như đồ trang trí và là nguồn cảm hứng cho nhiều sáng tạo hiện đại.
Chế tác và sử dụng katagami
Nguyên liệu chính
Loại giấy được sử dụng để tạo nên các bức hoạ Ise katagami là shibugami (渋紙).
Đây là loại giấy được ghép từ nhiều lớp giấy Nhật washi (和紙), có khả năng chống thấm nhờ vào nước quả hồng vàng được phết bên trên. Cùng với đặc tính dai và khó kéo dãn, shibugami phù hợp để các nghệ nhân thực hiện các chi tiết nhỏ và tinh xảo.
Kỹ thuật chế tác
Hoạ tiết Ise katagami không chỉ mô phỏng cảnh sắc tự nhiên mà thể hiện cả những nội dung trừu tượng, thi vị. Có bốn kỹ thuật chính được sử dụng trong các tác phẩm gồm:
Kiribori (錐彫り)
Đây là kỹ thuật tạo ra hoạ tiết từ các chấm tròn. Thợ thủ công sử dụng một mũi dao hình bán nguyệt để khắc tạo hàng ngàn chấm nhỏ đều nhau.
Tsukibori (突彫り)
Để thực hiện kỹ thuật này, thợ thủ công cần thao tác đưa dao dài, mũi nhọn lên xuống đều đặn kết hợp với tay trái điều chỉnh hướng giấy. Các hoa văn với đường uốn lượn mềm mại sẽ dần hiện ra trước mắt.
Dōgubori (道具彫り)
Kỹ thuật này kết hợp linh hoạt những mũi dao có sẵn hoạ tiết như hình hoa anh đào, sóng biển, hình tam giác, v.v. để tạo ra nhiều bức hoạ đa dạng về nội dung. Các nghệ nhân theo kỹ thuật này không chỉ thành thục việc khắc giấy mà còn có thể làm ra những mũi dao có hoạ tiết theo đúng ý đồ của mình.
Hikibori (引き彫り)
Hoạ tiết được tạo ra từ kỹ thuật hikibori chủ yếu là các sọc thẳng liên tiếp.
Thoạt nhìn hikibori có vẻ ít phức tạp hơn các kỹ thuật khác thế nhưng chính việc kẻ những đường song song mới đòi hỏi người thợ phải có kỹ nghệ điêu luyện và khả năng tập trung cao độ. Bởi lẽ mỗi đường thẳng phải luôn giữ được độ rộng và chiều dài bằng với đường kẻ trước đó.
Để có thể thành thục một trong bốn kỹ thuật trên vốn không hề đơn giản thế nên mỗi một nghệ nhân Ise katagami chỉ theo đuổi và dành tâm huyết cả đời cho một trường phái duy nhất.
Bạn có thể chiêm ngưỡng thêm nhiều mẫu sáng tạo khác bằng cách truy cập vào bộ sưu tập se katagami tại đây.
Quy trình chế tác
Các nghệ nhân bắt đầu bằng việc lên ý tưởng thiết kế.
Sau đó thực hiện khắc bản mẫu.
Tiếp đến sử dụng mực để in hoạ tiết lên bản gốc
Giai đoạn cuối là khắc chi tiết và hoàn thiện bản gốc.
In màu hoạ tiết Ise katagami lên vải
Hoạ tiết Ise katagami gắn liền với loại kimono thịnh hành dưới thời kỳ Edo có tên là Edo komon.
Nếu đặt giữa nhiều dòng kimono khác nhau của Nhật Bản, Edo komon hoàn toàn khác biệt: một vẻ đẹp khiêm nhường, giản dị từ chính màu sắc và hoạ tiết trang trí.
Trước đây xưởng khắc hoạ tiết và xưởng nhuộm vải thường tách biệt, thế nhưng ngày nay một số cửa hàng sản xuất vải may Edo komon truyền thống đã tự thực hiện cả hai công đoạn này.
Xem thêm nhiều họa tiết Ise katagami in trên vải áo kimono truyền thống tại : 三角形による多様性 鱗｜Designer’s Inspiration (kyolite.co.jp)
Muôn vẻ katagami ngày nay
Hoa văn Ise katagami thể hiện nét tinh tế, tỉ mỉ đến từng chi tiết nhỏ như chính tính cách của người dân xứ sở Phù Tang.
Như một cách để bảo tồn và phát triển hơn nữa nghề thủ công truyền thống tại Nhật, những giá trị nghệ thuật vô giá này dần được gắn liền với các sản phẩm hiện đại và hoa văn Ise katagami cũng không ngoại lệ.
Ngoài ra, nếu có cơ hội bạn nhớ ghé qua Bảo tàng Ise katagami tại tỉnh Mie để tìm hiểu về lịch sử ngàn năm của loại hình nghệ thuật này. 
| Địa chỉ | 21-30 Shirokohonmachi, thành phố Suzuka, tỉnh Mie |
| Thời gian mở cửa | từ 10:00 đến 16:00 |
| Ngày nghỉ | thứ Hai, thứ Ba và thứ Tư của tuần thứ ba hằng tháng |
| Vé vào cổng | miễn phí |
Tổng kết
Với sự quan sát tinh tế, khả năng sáng tạo bay bổng và tính tỉ mỉ trong từ chi tiết, các nghệ nhân giấy hoa văn Ise katagami vẫn đang âm thầm tạo ra những bức hoạ để đời, trở thành nhịp cầu kết nối giá trị truyền thống với cuộc sống hiện đại. Cùng WAppuri cảm nhận và chiêm ngưỡng những tài sản vô giá mà người Nhật đang nắm giữ thông qua chuỗi bài về nghề thủ công tại xứ sở hoa anh đào trong thời gian đến bạn nhé!