Kanzashi – Điểm nhấn sinh động cho bộ trang phục truyền thống kimono
Khi diện những bộ trang phục truyền thống như kimono hay yukata, ngoài việc lựa chọn hoa văn, kanzashi (trâm cài) cũng là một phụ kiện quan trọng không thể thiếu. Trong bài này, WAppuri xin giới thiệu đến các bạn về lịch sử và các loại kanzashi mà phụ nữ Nhật thường lựa chọn để tô điểm cho trang phục nhé!
Kanzashi trong chiều dài lịch sử Nhật Bản
Thời kỳ Jomon
Vào thời kỳ Jomon, người ta cho rằng những cây gậy mảnh và nhọn có sức mạnh ma thuật, có thể coi như bùa hộ mệnh. Tương truyền việc cắm chúng trên tóc có tác dụng xua đuổi tà ma và phòng vệ bản thân khi cần thiết.
Lúc bấy giờ, người ta gọi những cây gậy này là kamizashi (髪挿し), đúng nghĩa là cắm vào tóc. Đây cũng được coi là từ nguyên của cách gọi kanzashi sau này.
Thời kỳ Nara – Heian
Vào thời kỳ Nara, văn hoá Trung Hoa du nhập mạnh mẽ vào Nhật Bản. Chiếc lược ngang – tiền thân của cây lược hiện đại bây giờ, thoa (釵) với chân đôi dùng để giữ tóc cùng với trâm (簪) đã được mang đến Nhật, cách gọi kanzashi cũng gắn liền với chữ Hán này từ đó. Đồng thời, tục búi tóc trên đỉnh đầu gọi là mage (髷) của Trung Quốc cũng được truyền bá vào. Có những người bắt đầu sử dụng kanzashi để giữ mái tóc được gọn gàng.
Tuy nhiên qua thời kỳ Heian, Nhật Bản bãi bỏ chế độ cử sứ thần sang Trung Hoa, thay đổi theo chiều hướng nội. Chính điều này tạo nên cho văn hóa Nhật Bản giai đoạn này những nét đặc trưng, điển hình là việc phụ nữ Nhật chuyển sang để tóc xõa dài, gọi là suihatsu hay tarekami (垂髪). Theo đó, việc sử dụng kanzashi cũng mai một dần.
Thời kỳ Azuchi-Momoyama
Trải qua một thời gian, từ khoảng thời kỳ Azuchi-Momoyama trở đi, kiểu tóc của phụ nữ Nhật lại chuyển sang dạng búi.
Trong khi những người phụ nữ có thân phận và địa vị xã hội vẫn giữ thói quen để tóc dài, những người phụ nữ thuộc tầng lớp lao động lại uyển chuyển biến đổi tóc búi thành kiểu sagegami (下げ髪 búi thấp) hay karawa (唐輪) tròn như viên dango. Điều này vừa giúp họ thuận tiện làm việc vừa tô điểm cho mái tóc thêm đẹp và phong phú.
Từ đây, kanzashi được coi như một vật dụng làm đẹp, không còn mang ý nghĩa bùa hộ thân trừ ma quỷ như lúc ban đầu.
Thời kỳ Edo
Đây là giai đoạn phồn thịnh nhất trong lịch sử phát triển của kanzashi. Ở giai đoạn đầu của thời kỳ này, hanabira kanzashi (花びら簪) lấy vẻ đẹp của hoa làm chủ đề thiết kế chính đã ra đời tại kinh thành Edo và sau đó phát triển thành tsumami kanzashi (つまみ簪).
Đến giữa thời kỳ Edo, ph ong cách búi tóc trở nên đa dạng hơn, dẫn đến các thiết kế của kanzashi cũng biến hóa muôn màu muôn vẻ. Các nghệ nhân bắt đầu áp dụng kỹ thuật sơn mài, khảm xà cừ, điêu khắc, v.v. để tạo nên sự mới lạ cho kanzashi. Có thể nói lúc bấy giờ, kanzashi là một món trang sức không thể thiếu đối với phụ nữ, bất kể họ thuộc tầng lớp hay địa vị nào.
Không biết bạn đã từng nghe đến mimikaki tsuki kanzashi (耳かき付き簪) chưa nhỉ? Có một chi tiết thú vị trong giai đoạn này là sự ra đời của trâm cài kiêm đồ lấy ráy tai này. Lúc bấy giờ, do chính quyền Nhật Bản hạ lệnh cấm việc tiêu xài xa xỉ, để vừa sở hữu món đồ trang sức này vừa không vi phạm lệnh cấm, người ta đã nghĩ ra cách thiết kế chiếc trâm cùng với công dụng lấy ráy tai đó.
Đến giai đoạn cuối của thời kỳ Edo, hàng loạt các kiểu trâm cài tiếp tục ra đời như tama kanzashi (玉かんざし), hana kanzashi (はなかんざし), birabira kanzashi (びらびらかんざし), hirauchi kanzashi (平打ちかんざし), v.v.
Thời kỳ Meiji – hiện nay
Từ thời kỳ Meiji, văn hoá phương Tây du nhập vào Nhật mang đến các kiểu kẹp tóc làm từ chất liệu cellulose hay thủy tinh dần trở nên phổ biến. Ngoài ra, phụ nữ cũng quen thuộc hơn với các kiểu làm đẹp trực tiếp trên tóc như cắt tạo kiểu hay uốn, sử dụng kẹp tóc sẽ tiện hơn.
Do đó, hiện nay kanzashi chủ yếu được được các geisha, maiko, sumo sử dụng. Phụ nữ Nhật Bản hiện đại thường chỉ dùng kanzashi khi diện trang phục truyền thống trong những dịp trang trọng. Tuy nhiên, một số loại kanzashi với thiết kế đơn giản hơn vẫn có thể được sử dụng với các kiểu tóc hàng ngày như một phụ kiện.
Muôn vẻ kanzashi
Trải qua nhiều giai đoạn phát triển trong lịch sử, kanzashi ngày nay có nhiều kiểu dáng đa dạng nhưng điển hình nhất sẽ có bảy loại sau: tama (viên ngọc), hirauchi (tròn dẹt), yuremono (đung đưa), musubi (buộc), tsumami/hana (hoa), bachigata (rẻ quạt), kushi (lược).
Tama kanzashi (玉かんざし)
Đây là loại kanzashi có đính hạt tròn nhiều màu sắc ở đầu trâm. Chữ tama trong tên gọi cũng có nghĩa là viên ngọc. Loại ngọc này có thể làm bằng đá quý, bọc bằng vải thêu nhiều màu hoặc hoa khô 3D resin bên trong.
Hirauchi kanzashi (平打ちかんざし)
Phần đầu của hirauchi kanzashi có hình tròn dẹt, được trang trí với các hình ảnh tinh tế như hoa, phong cảnh mang đậm văn hóa truyền thống Nhật Bản. Loại này thường sử dụng kỹ nghệ sơn mài, dùng vỏ đồi mồi, gỗ hoặc kim loại; khung trang trí có thể là thay đổi thành hình thoi, khá phong phú.
Yuremono kanzashi (揺れものかんざし)
Yuremono kanzashi có thiết kế đầu trâm như rèm treo với các vật trang trí dài và có độ rủ. Khi người cài kanzashi di chuyển, phần trang trí ở phần đầu đung đưa, đúng với tên gọi yuremono.
Thiết kế này còn có một phân nhánh gọi là birabira kanzashi (びらびらかんざし) được các cô gái chưa kết hôn ưa chuộng vào thời Edo. Đây là loại có chân đôi nối lại ở đầu bằng các dải kim loại. Loại này khá giống bộ diêu của Trung Quốc: mỗi bước đi sẽ khiến các dải kim loại đung đưa chạm vào nhau tạo ra những âm thanh vui tai.
Musubi kanzashi (むすびかんざし)
Đây là loại kanzashi với thiết kế xoắn như thắt nút ở đầu. Ở mắt thắt sẽ có hoa văn trang trí hoặc gắn phụ kiện để tăng phần tinh tế cho kanzashi.
Tsumami-zaiku (つまみ細工)
Còn có tên gọi khác là hana kanzashi (花かんざし). Đây là loại kanzashi lấy vẻ đẹp của hoa làm ý tưởng chủ đạo, ứng với tên gọi hana (hoa). Chúng được làm ra bằng cách uốn vải thành từng cánh hoa rồi ghép lại với nhau tạo thành những đóa hoa rực rỡ đầy sắc màu. Loại kanzashi này có thiết kế công phu và cầu kỳ đẹp mắt nên thường được các maiko sử dụng.
Bachigata kanzashi (バチ型かんざし)
Bachigata kanzashi có chân đôi và hình rẻ quạt ở phần đầu, giống như miếng gảy shamisen. Đa phần loại này thường sử dụng kỹ nghệ điêu khắc và sơn mài, một số còn làm bằng mai rùa, phù hợp với những bộ kimono trang trọng.
Kushi kanzashi (櫛かんざし)
Đây là kanzashi dạng lược cài, thường làm bằng gỗ với hoa văn bằng sơn mài. Tuy nhiên loại này không dùng để chải tóc mà để trang trí cho kiểu tóc búi cao trên đầu.
Nâng tầm vẻ đẹp khi phối cùng trang phục truyền thống
Xuống phố với yukata và kanzashi mang hương vị ngày hè
Lộng lẫy với furisode và kanzashi hoa lệ
Đáng yêu với hakama và kanzashi trong lễ tốt nghiệp
Kanzashi sang trọng, ai cũng nên sở hữu một cái
Kanzashi đời thường để phối hàng ngày
Bộ trang sức tóc cho lễ Shichi-Go-San
Ngày nay, phụ nữ Nhật hầu như đều theo phong cách phương Tây nhưng trong những dịp lễ lớn quan trọng của cuộc đời, kanzashi (trâm cài) vẫn đóng một vai trò không nhỏ giúp họ phát huy vẻ rạng rỡ và xinh đẹp.