Đồ kim loại khảm Higo zogan độc đáo tại thành phố Kumamoto

Zogan (象嵌) là kỹ thuật trang trí bằng cách gắn hoạ tiết có chất liệu khác với lớp nền vào những rãnh trên bề mặt sản phẩm, có nhiều nét tương đồng với nghệ thuật khảm Việt Nam.

Nhật Bản hiện sở hữu nhiều trường phái zogan khác nhau, một trong số đó là dòng khảm Higo zogan (肥後象眼 – ひごぞうがん) được phát triển từ 400 năm trước tại tỉnh Kumamoto.

Higo zogan – vẻ đẹp mê hoặc tầng lớp võ sĩ đạo cao quý

Ban đầu, các sản phẩm Higo zogan chuyên dùng để trang trí cho súng hay đốc kiếm (tsuba 鍔), phần ngăn cách giữa chuôi và thân kiếm, vì thế mà chúng từng được coi là món đồ thượng hạng chỉ thuộc về tầng lớp võ sĩ đạo.

kiếm nhật khắc higo zogan
Đốc kiếm Nhật được khảm Higo zogan (ảnh: jnto.go.jp)

Sự tương phản giữa hoạ tiết từ kim loại quý và lớp nền tối màu mang đến sự hài hòa trong từng tác phẩm, hơn hết là vẻ sang trọng và đầy mạnh mẽ độc đáo chỉ có thể tìm thấy ở những món đồ khảm Higo zogan.

higo zakan
Mỗi lần ngắm nhìn ta như được gợi nhớ về thời kì võ sĩ đạo huy hoàng đã lùi xa vào quá khứ. (ảnh: 凄腕職人街 – inuiyosuke.jp)

Các sản phẩm khảm Higo zogan hiện được sử dụng rộng rãi cho nhiều đối tượng và là một trong những nghề thủ công truyền thốnggiá trị của Nhật Bản.

vật dụng khắc higo zogan
(ảnh: 熊本県伝統工芸館ホームページ (kumamoto-kougeikan.jp)

Nghệ thuật chế tác thủ công

Khảm Higo zogan sử dụng nhiều kỹ thuật khác nhau nhưng hầu hết các sản phẩm hiện đại đều ứng dụng kỹ thuật nunome zogan (布目象眼 – ぬのめぞうがん).

Chúng ta cùng đi vào chi tiết các bước chế tác thủ công zogan còn được lưu giữ trọn vẹn đến ngày nay bạn nhé!

Vẽ phác hoa văn

Hoa văn trang trí sẽ được phác hoạ trên nền kim loại bằng cách sao chép từ các bản vẽ trên giấy washi.

higo zogan
(ảnh: 熊本県伝統工芸館ホームページ (kumamoto-kougeikan.jp)
Tạo đường rãnh

Dựa theo hoạ tiết vẽ phác, nghệ nhân sẽ sử dụng dụng cụ đục để tạo các đường rãnh.

nghệ nhân khắc higo zogan
(ảnh: 熊本県伝統工芸館ホームページ (kumamoto-kougeikan.jp)
Khảm kim loại

Các chi tiết kim loại như vàng, bạc sẽ được cắt thành sợi hoặc lát mảnh rồi lần lượt được gắn vào các rãnh trên bề mặt.

Đặc biệt, để giúp chi tiết kim loại bám chặt hơn, các nghệ nhân sẽ cần đến một đoạn sừng hươu để gõ lên hoa văn. Cách làm thủ công này vốn được lưu truyền từ thời Edo cho đến ngày nay.

(ảnh: 熊本県伝統工芸館ホームページ (kumamoto-kougeikan.jp)\
Cắt tỉa họa tiết

Các phần kim loại thừa trên mặt hoa văn sẽ được loại bỏ để chi tiết trở nên sắc nét hơn.

(ảnh: 熊本県伝統工芸館ホームページ (kumamoto-kougeikan.jp)
Tạo lớp gỉ trên bề mặt

Một lớp dung dịch tạo gỉ sẽ được quét lên bề mặt, sau đó sản phẩm được sấy khô nhiều lần trên bếp.

Công đoạn này đòi hỏi người thợ phải có kỹ thuật cao và khéo léo trong việc ổn định nhiệt độ cũng như độ ẩm để có được lớp gỉ hoàn hảo bao bọc bên ngoài.

tạo lớp gỉ trên bề mặt trong kỹ thuật higo zogan
(ảnh: 熊本県伝統工芸館ホームページ (kumamoto-kougeikan.jp)
Chống gỉ

Khi lớp gỉ đồng đã hiện ra, bước tiếp đến chúng ta cần ngâm chúng vào nước trà. Đây chính là bí quyết chống gỉ độc quyền của dòng khảm Higo zogan.

Bằng cách tạo ra một lớp gỉ đồng bên trên và cho chúng tiếp xúc với nước trà, ta sẽ không còn lo chuyện kim loại bị oxy hoá về sau.

Một điều thú vị nữa là chính phản ứng hoá học giữa đồng và trà tại bước này đã khoác lên các sản phẩm khảm Higo zogan một lớp màu đen đặc trưng không thể tìm thấy ở bất kì đâu.

Những hoạ tiết bằng vàng, bằng bạc cũng nhờ thế mà lại càng nổi bật.

Hoàn thiện

Để mỗi tác phẩm Higo zogan được hoàn hảo nhất thì không thể thiếu bước quét dầu, sấy khô và đánh bóng bề mặt.

Mời bạn chiêm ngưỡng nghệ thuật chế tác thủ công Higo zogan dưới đôi tay khéo léo của nghệ nhân Hōda Tōri (坊田透氏) đến từ tỉnh Kumamoto:

Nét truyền thống trong những sản phẩm thời thượng

Để có được một sản phẩm Higo zogan mang vẻ đẹp tuyệt mỹ, người nghệ nhân chỉ có thể tuân theo kỹ thuật truyền thống, thế nhưng hoạ tiết trang trí lại khác.

Các truyền nhân hiện đại vẫn không ngừng sáng tạo nhiều mẫu hoa văn Higo zogan mới lạ, cho ra đời những sản phẩm đột phá phù hợp với thị hiếu hiện đại.

trụ cắm nhang
Trụ cắm nhang thơm với hoạ tiết lá trúc (ảnh: tc.jtakumi.com)
Dao rọc giấy với họa tiết lá đỏ Momiji
Dao rọc giấy với hoạ tiết lá momiji (ảnh: tc.jtakumi.com)
Hộp trang sức khảm Higo zogan với họa tiết hiện đại bắt mắt
Hộp trang sức khảm Higo zogan với hoạ tiết hiện đại bắt mắt (ảnh: DAMASQUINADOR)
Khuy cài áo hình đầu lâu với hai mảng màu tương phản đặc trưng của khảm Higo zogan
Khuy cài áo với hai mảng màu tương phản đặc trưng của khảm Higo zogan (ảnh: DAMASQUINADOR)
Những cài áo sử dụng kỹ thuật Higo zogan mang đến vẻ quý phái và sang trọng cho người dùng
Cài áo sử dụng kỹ thuật Higo zogan mang đến vẻ quý phái và sang trọng cho người dùng (ảnh: 凄腕職人街 – inuiyosuke.jp)
Trang sức ứng dụng kỹ thuật khảm này cũng rất được lòng phái nữ
Trang sức ứng dụng kỹ thuật khảm này cũng rất được lòng phái nữ (ảnh: kumamoto-kougeikan.jp )
Các sản phẩm hiện đại được chế tác bằng kỹ thuật Higo zogan truyền thống
Các sản phẩm hiện đại được chế tác bằng kỹ thuật Higo zogan truyền thống (ảnh: kumamoto-kougeikan.jp )

Ngoài ra, với niềm tự hào về nghề thủ công 400 năm tuổi, các nghệ nhân vùng Kumamoto đã thực hiện các dự án độc đáo gắn liền với nét đặc trưng địa phương.

Dây treo điện thoại khảm Higo zogan hình linh vật Kumamon của tỉnh Kumamoto, món quà lưu niệm đầy ý nghĩa dành cho du khách khi đết với vùng đất này (ảnh: 優れものA オンラインストア)
huy chương được tạo bằng kỹ thuật higo zogan
Tại Đại hội bóng tay nữ thế giới năm 2019 tổ chức ở tỉnh Kumamoto, các vận động viên được trao tặng bộ huy chương thực hiện theo kỹ thuật khảm Higo zogan

Tổng kết

Những sản phẩm kim loại khảm Higo zogan sang trọng có khiến bạn bị mê hoặc?

Sự tinh xảo trong từng tác phẩm càng thể hiện rõ kỹ thuật đáng ngưỡng mộ cùng tư duy sáng tạo vượt trội của các nghệ nhân Nhật Bản.

(ảnh: KOUGEI-EXPO)

Ngoài nghệ thuật khảm Higo zogan, người Nhật vẫn còn sở hữu nhiều ngành nghề thủ công được bảo tồn qua hằng trăm năm và trở thành những di sản văn hóa nổi tiếng khắp thế giới. Bạn nhớ tìm đọc thêm nhiều thông tin về lĩnh vực này tại chuyên mục nghệ thuật của trang WAppuri bạn nhé!