Văn hóa truyền thống Nhật Bản – Trang trí đón năm mới
Văn hóa chúc mừng năm mới thì ở đâu cũng có, và ở Nhật cũng không ngoại lệ. Khoảng thời gian để chúc mừng năm mới trong tiếng Nhật gọi là shougatsu (正月).
Ở Nhật, ngày 1/1 được gọi là gantan (元旦, chữ Hán là “nguyên đán") hay ganjitsu (元日, chữ Hán là “nguyên nhật"), và ngày này cũng là ngày nghỉ toàn quốc. Khoảng thời gian từ ngày 1/1 đến 3/1 sẽ được gọi là san ga nichi (三が日), và mọi người vẫn tiếp tục chúc mừng nhau trong khoảng thời gian này.
Những doanh nghiệp bắt đầu sớm thì từ ngày 4/1 đã bắt đầu đi làm lại, nhưng thường thì tâm trạng tết nhất của mọi người lại hay kéo dài đến mãi tận ngày 7/1.
Các dạng trang trí năm mới chủ yếu
Trong thời gian đón năm mới, ở nhà hay thần xã, đền chùa đều sẽ có những hình thức trang trí đặc biệt được gọi là Shogatsu-kazari. Đa phần thì phần trang trí này sẽ được hoàn thành trước ngày 28/12.
Theo phong tục từ ngày xưa, thì phần trang trí này mang ý nghĩa nghênh đón các vị thần chi phối cả 1 năm, được gọi là Toshigami (年神).
Người ta quan niệm rằng nếu ai mãi đến ngày 30 hay 31 mới vội vàng trang trí nghĩa là người đó đang bỏ bê các vị thần này, nên đây là điều đại kỵ. Còn ngày 29 trong tiếng Nhật lại đọc là ni juu ku (にじゅうく), đồng âm với cụm từ “nỗi khổ nhân đôi" (二重苦, cũng đọc là ni juu ku), nên nếu trang trí trong ngày này sẽ kéo theo điềm xấu về nhà, cũng được xem là điều cấm kỵ. Kể cả trong thời buổi hiện đại, khi mà màu sắc tôn giáo đã phai nhạt dần, thì hầu hết những ai muốn cầu chúc may mắn cũng sẽ hoàn tất việc trang trí của mình trước ngày 28.
Cây tre năm mới Kadomatsu (門松)
Kadomatsu được làm từ thân cây thông hoặc tre với những họa tiết trang trí cầu kỳ, đặt ở cả 2 bên của lối ra vào.
Người Nhật cho rằng màu xanh của Kadomatsu giữa tiết trời Đông như mang lại 1 luồng sức sống mới, cứ như đang có thần linh ngự quanh đây vậy. Ngoài ra, cách đọc matsu trong từ này cũng đồng âm với từ matsuru (祀る, nghĩa là thờ cúng) nên cũng được xem là loài cây linh thiêng mang ý nghĩa tốt lành.
Vì sau khi kết thúc đợt đón năm mới thì Kadomatsu sẽ được dọn đi, nên người ta gọi khoảng thời gian còn trang trí Kadomatsu là matsu no uchi (正松の内), hiểu nôm na là “còn đang đón năm mới".
Thông thường thì Kadomatsu sẽ được trưng đến ngày 15, nhưng cũng có những nơi đã dọn từ ngày 7 hoặc có nơi lại để đến mãi ngày 20.
Kagami-mochi (鏡餅)
Người Nhật cũng dùng bánh dày mochi – một loại đồ ăn truyền thống của Nhật – làm vật trang trí để dâng lên các vị thần. Bánh mochi sẽ được xếp chồng lên nhau từ lớn đến nhỏ (như khi đắp người tuyết vậy), ở trên cùng sẽ để 1 trái quýt. Cuối cùng, trên trái quýt đó sẽ có thêm đồ trang trí.
Tại sao lại trang trí Kagami-mochi ư? Vì tổng thể ngoại hình của Kagami-mochi được gọi là sanshu no shinki (三種の神器, nghĩa là “3 báu vật thiêng"), bao gồm tấm gương, viên ngọc Magatama và kiếm thánh, giống như 3 vật báu mà bao đời gia đình Thiên Hoàng vẫn luôn gìn giữ vậy. Bánh mochi hình tròn đại diện cho tấm gương, trái quýt tượng trưng cho viên ngọc Magatama, và đồ trang trí phía trên trái quýt chính là thanh kiếm thánh.
Dĩ nhiên Kagami-mochi cũng được dùng để trang trí cho năm mới chứ không được ăn, khi nào hết khoảng thời gian đón năm mới rồi mới được phép ăn. Ngày ăn Kagami-mochi được gọi là kagami biraki (鏡開き, hiểu nôm na là “khai gương"), lúc đó người ta sẽ nướng bánh mochi lên, hoặc chia nhỏ ra rồi cho vào nấu cùng với súp miso.
Hiện tại, trong số các loại gói bánh Kagami-mochi, cũng có loại đã tách hay chia sẵn bánh mochi ra rồi.
Những điều lưu ý trong trang trí đón năm mới của Nhật Bản
Nếu bạn đế n Nhật từ đầu đến khoảng giữa tháng 1, thì không chỉ nên đi viếng mỗi thần xã hay đền chùa không thôi đâu, mà hãy thử nhìn quang cảnh đường phố xung quanh luôn nhé! Chắc chắn các bạn sẽ thấy những đồ trang trí shogatsu-kazari này ở khắp nơi, từ các cửa hàng, những căn nhà dân đến các công ty lớn cho mà xem. Và các bạn cũng sẽ dễ dàng bắt gặp những gương mặt vô cùng rạng rỡ đang đón mừng năm mới tràn ngập trên khắp đường phố luôn đấy!
Thật khó khi phải dùng từ ngữ để diễn tả hết bầu không khí của Nhật Bản vào những ngày đầu năm, nhưng hẳn là các bạn cũng đã phần nào cảm nhận được điều gì đó hết sức tuyệt vời phải không nào?